Πού πήγαν οι μεταφραστές;

 

Αναδημοσιεύουμε μεταφρασμένο το άρθρο της Μιράντα Μπράιαντ με τον παραπάνω τίτλο, άρθρο που δημοσιεύθηκε στον Guardian στις 14 Νοεμβρίου 2021, καθώς υπενθυμίζει ότι η αύξηση και  η επέκταση της παραγωγής («ανάπτυξη»), ακόμα κι αν είναι γιγάντια, σπάνια προσφέρει κάτι περισσότερο από ψίχουλα στις αμοιβές και στις συνθήκες των εργαζομένων, ενώ μερικές φορές τις επιδεινώνει κιόλας. Σ' έναν παραδοσιακά υποβαθμισμένο κλάδο όπως ο υποτιτλισμός, η διαφορά ανάμεσα στα δυο αυτά μεγέθη γίνεται τερατώδης.   

 

Πού πήγαν οι μεταφραστές;

 Το παγκόσμιο κοινό για ξενόγλωσσες εκπομπές συνεχούς ροής (streaming) είναι μεγαλύτερο από ποτέ. Ωστόσο, οι υποτιτλιστές εγκαταλείπουν μαζικά τον κλάδο.

Οι Αντουάν Γκουί και Ομάρ Σι στη γαλλική σειρά Lupin, που προβάλλεται στο Netflix. Φωτογραφία: Emmanuel Guimier)/PR

Με τη γενικευμένη λατρεία για μη αγγλόφωνες εκπομπές και την άνθιση της παγκόσμιας αγοράς streaming, οι μεταφραστές υποτίτλων θα έπρεπε να διανύουν μια χρυσή εποχή. Δημοφιλείς σειρές, όπως η κορεατική επιτυχία Squid Game που προσέλκυσε 111 εκατομμύρια θεατές από τις 28 πρώτες ημέρες της και έγινε η σειρά με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση στο Netflix, η ισπανική σειρά La Casa de Papel και η γαλλική σειρά Lupin, αποδεικνύουν ότι οι υπότιτλοι δεν είναι εμπόδιο στην προσέλκυση ενός τεράστιου παγκόσμιου κοινού. Πέρυσι το Netflix ανέφερε ότι οι ξενόγλωσσοι τίτλοι αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 50% σε σχέση με το 2019.

Εντούτοις, παρά τον κρίσιμο και ιδιαίτερα εξειδικευμένο ρόλο τους, καθώς λειτουργούν ως αγωγοί μεταξύ της δράσης στην οθόνη και εκατομμυρίων θεατών στην υφήλιο, οι μεταφραστές που μοχθούν για να γράψουν τους υπότιτλους των streamers –μερικοί από τους οποίους αμείβονται με μόλις 1 δολάριο ανά λεπτό προγράμματος– δεν βλέπουν να φτάνει ως αυτούς κάποιο μερίδιο από τα κέρδη.

Η κατάσταση είναι τόσο άσχημη που, μετά από δύο χρόνια στον κλάδο, η αυτοαπασχολούμενη μεταφράστρια και κειμενογράφος Άνε Βάντερς (Anne Wanders) θέλει να αποτρέψει τυχόν νεοεισερχόμενους. «Είναι τόσο άθλια που αν κάποιος με ρωτούσε: "Είδα μια αγγελία για δουλειά, να προσπαθήσω να γίνω μεταφραστής υποτίτλων;", θα του απαντούσα: "Όχι, μην το κάνεις. Δεν αξίζει τον κόπο"», δήλωσε η 40χρονη από το Ντόρτμουντ της Γερμανίας.

Η Βάντερς μεταφράζει από τα αγγλικά στα γερμανικά για προμηθευτές streaming, μεταξύ αυτών για μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες υποτιτλισμού στον κόσμο, και απολαμβάνει τη δουλειά της, την οποία θεωρεί δημιουργική αλλά και απαιτητική. Αλλά οι αμοιβές που, όπως λέει, μπορεί να κυμαίνονται και κάτω από τον κατώτατο μισθό, δεν την καθιστούν βιώσιμη ως μοναδική πηγή εισοδήματος. «Είναι υπέροχο να κάνεις αυτή τη δουλειά, αλλά όχι αν πρέπει να τη χρηματοδοτείς παράλληλα και με τις οικονομίες σου. Τότε δεν είναι δουλειά. Τότε σε εκμεταλλεύονται».

 

Τα πνευματικά δικαιώματα των μεταφραστών (2)

 

Τέσσερα ζητήματα από την καθημερινή εμπειρία των μεταφραστών στον εκδοτικό χώρο

Μέρος 2ο: Δικαιώματα εκμετάλλευσης ή εκμετάλλευση δικαιωμάτων

 

Τι ισχύει: δικαιώματα εκμετάλλευσης

Σύμφωνα με το άρθρο 13 του Ν. 2121/93, ο δημιουργός του έργου μπορεί να επιτρέπει σε άλλο πρόσωπο την άσκηση εξουσιών που απορρέουν από το περιουσιακό του δικαίωμα (άδειες εκμετάλλευσης). Οι συμβάσεις και οι άδειες εκμετάλλευσης μπορεί να είναι αποκλειστικές ή μη αποκλειστικές, ενώ σε περίπτωση αμφιβολίας, η άδεια εκμετάλλευσης θεωρείται μη αποκλειστική. Στη νομοθεσία προβλέπεται δηλαδή κατά βάση η μη αποκλειστικότητα των αδειών. Επίσης προβλέπεται ότι το σχετικό συμφωνητικό ή η άδεια δεν περιλαμβάνουν ποτέ το σύνολο των μελλοντικών έργων του δημιουργού ούτε μπορεί να θεωρηθεί ότι αναφέρονται και σε τρόπους εκμετάλλευσης που δεν ήταν γνωστοί κατά το χρόνο της κατάρτισης των σχετικών δικαιοπραξιών. Επιπλέον στο άρθρο 15 προτείνονται ενδεικτικά κάποιοι περιορισμοί, τοπικοί και χρονικοί, της μεταβίβασης των δικαιωμάτων και των αδειών εκμετάλλευσης, πράγμα που δείχνει ότι ο νόμος τείνει προς τον καθορισμό της έκτασής τους.

 

… και τι γίνεται στην πράξη: εκμετάλλευση δικαιωμάτων

Είναι συχνό φαινόμενο σε συμφωνητικά έκδοσης έντυπου βιβλίου να υπάρχει άρθρο με το οποίο ο μεταφραστής (ή ο συγγραφέας) εκχωρεί στον εκδότη ΟΛΑ (!), ή όσο το δυνατόν περισσότερα από, τα δικαιώματα για κάθε είδους εκμετάλλευση, εκτός από την έντυπη έκδοση, π.χ. για τον κινηματογράφο, το θέατρο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και αλλού. Συχνά αναγράφεται ότι εκχωρούνται ακόμα και για χρήσεις που θα... επινοηθούν στο μέλλον!

Και όλα αυτά χωρίς καμία άλλη αμοιβή και χωρίς δικαίωμα σχέσης με το έργο του.

 

Γιατί πρέπει να αλλάξει η πρακτική

Δεν περιλαμβάνεται ούτε στο πνεύμα ούτε στο γράμμα του νόμου τέτοιου είδους παραχώρηση και δεν υπάρχει κανένας λόγος οι μεταφραστές και οι συγγραφείς να υπογράφουν τέτοιους όρους.

Σε καμία περίπτωση δεν είναι δυνατό να «αποξενωθεί» ή να «απεκδυθεί» (τέτοιοι όροι έχουν χρησιμοποιηθεί σε συμφωνητικά) ο δημιουργός από το έργο του ούτε να μεταβιβάσει τα δικαιώματά του σε άλλο πρόσωπο εν λευκώ. Δεν είναι δυνατό να υπογράψει κανένα άλλο πρόσωπο σύμβαση εμπορικής εκμετάλλευσης του έργου του. Δεν επιτρέπεται ο εκδότης να «μεταπωλήσει» το έργο του μεταφραστή ή του συγγραφέα, κατά πρώτον διότι το έργο δεν «πωλείται» και κατά δεύτερον διότι μόνο ο δημιουργός έχει δικαίωμα να εκχωρεί δικαιώματα εκμετάλλευσης.

Στην πράξη ένα βιβλίο που έχει εκδοθεί (ή έχει σύμβαση έκδοσης) από τον Α εκδοτικό οίκο δεν μπορεί να εκδοθεί από Β εκδοτικό οίκο έπειτα από την παρέλευση χρόνων, τη χρεωκοπία ή την εξαφάνιση του Α εκδοτικού οίκου. Έχουμε δει συχνά το φαινόμενο να επανεκδίδονται από άλλους εκδοτικούς οίκους βιβλία, χωρίς τη συγκατάθεση του δημιουργού, επειδή ο δεύτερος εκδοτικός αγόρασε ή κληρονόμησε τους τίτλους κάποιου άλλου εκδοτικού. Η εξαγορά ενός εκδοτικού οίκου από κάποιον άλλον δεν συνεπάγεται και την «αγορά» των μεταφράσεων που είχε εκδώσει ο πρώτος. Για νέα έκδοση, από τον ίδιο ή άλλον εκδότη, απαιτείται νέα γραπτή σύμβαση με το δημιουργό του έργου, συγγραφέα ή μεταφραστή. Η μετάφραση δεν «πωλείται».

 

* Οι σημειώσεις αυτές, με βάση την παρουσίαση του συνάδελφου, Κρίτωνα Ηλιόπουλου (Η μετάφραση δεν "Πωλείται"), στη 2η Μεταφραστική Συνάντηση της ΠΕΕΜΠΙΠ με τίτλο «Πνευματικά δικαιώματα και μετάφραση», εντάσσονται στη συζήτηση-καμπάνια του συλλόγου με θέμα τα πνευματικά δικαιώματα των μεταφραστών.

 
 

Ημερολόγιο 2022

 Κυκλοφόρησε το Ημερολόγιο του ΣΜΕΔ για το 2022

 

Για πέμπτη συνεχόμενη χρονιά, ο ΣΜΕΔ παρουσιάζει σε ημερολόγιο-βιβλιαράκι ένα διήγημα συλλογικά μεταφρασμένο και επιμελημένο, κάτι που θα μείνει στη βιβλιοθήκη και μετά το τέλος της χρονιάς. Το 2018 ήταν το Ένα Όνειρο του Γουίλιαμ Μόρις, το 2019 ήταν Ο Παράδεισος των εργένηδων και τα Τάρταρα των παρθένων του Χέρμαν Μέλβιλ, το 2020 ήταν Η ιστορία της γριάς παραμάνας  της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ, το 2021 ήταν Οι καλόγριες του Ρέντχιλ της Κάθριν Λουίζας Πέρκις.* Φέτος, προτείνουμε ένα μάλλον αναπάντεχο διήγημα του Αμερικανού δημοσιογράφου και πολιτικού ακτιβιστή Έντουαρντ Μπέλαμι και ευχόμαστε –όπως πάντα– μια καλή και αγωνιστική χρονιά!

Μπορείτε να προμηθευτείτε το ημερολόγιο από τα γραφεία του Συλλόγου, από αυτοοργανωμένους χώρους και γραφεία σωματείων σε όλη την Ελλάδα και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία: στο κέντρο της Αθήνας (Ναυτίλος, Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο, Εκδόσεις των Συναδέλφων, Αλφειός, Jimmy's Hall και Τέλειος Κύκλος), στην Κυψέλη (Μετεωρίτης, Φ. Νέγρη 68, Literature House, Δροσοπούλου 67, και Red ’n Noir, Δροσοπούλου 52), στο Παγκράτι (Πλειάδες, Σπ. Μερκούρη 62), στο Κουκάκι (Little Tree, Καβαλλότι 2, και Librofilo & Co, Βεΐκου 101), στα Πετράλωνα (Αμόνι, Πλατεία Μερκούρη), στην Καλλιθέα (Αργία, Δαβάκη 42, και Zatopek, Π. Τσαλδάρη 209), στη Θεσσαλονίκη (Belleville sin Patron), στα Γιάννενα (ΑΚΟΙΧΙ), στην Κέρκυρα (Αντινομία), στο Ηράκλειο (Χοχλιός), στο Ναύπλιο (Αποσπερίτης)  …σύντομα και αλλού. (Η ανάρτηση θα ενημερώνεται.)  

 

 

* Απομένουν μερικά αντίτυπα του Ημερολογίου 2019 (Χέρμαν Μέλβιλ) και του Ημερολογίου 2021 (Κάθριν Λουίζα Πέρκις), καθώς και ελάχιστα συλλεκτικά αντίτυπα του Ημερολογίου 2020 (Ελίζαμπεθ Γκάσκελ). Υπάρχουν επίσης διαθέσιμα αντίτυπα μιας παλιότερης έκδοσης του συλλόγου: Μεταξύ γραφής και ανάγνωσης: Κείμενα για την επιμέλεια. Μπορείτε να τα ζητήσετε (ό,τι προλάβετε) κατά τα παραπάνω. 

Για κάθε ζήτημα σχετικά με τη διακίνηση του Ημερολογίου του ΣΜΕΔ, επικοινωνήστε μαζί μας: e-mail syl.smed@gmail.com

 

Μορφωτικό ίδρυμα χωρίς μόρφωση;

 

Αναδημοσιεύουμε παρακάτω ολόκληρο το κείμενο της καταγγελίας των αποφοίτων του Εργαστηρίου Επιμέλειας Εκδόσεων του ΜΙΕΤ.

Τέλος και στο Εργαστήρι Επιμέλειας Εκδόσεων του ΜΙΕΤ

Το «Μορφωτικό» σβήνεται από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

 

Φέτος το Εργαστήρι Επιμέλειας Εκδόσεων του ΜΙΕΤ δεν θα γίνει, έπειτα από 18 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας. Το ΜΙΕΤ τελεί υπό μεταβατική διεύθυνση και, σύμφωνα με την ανακοίνωση που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του, «η Μεταβατική Διευθύντρια κ. Λούβη δεν μπορεί να πάρει αποφάσεις που θα δεσμεύουν το Ίδρυμα για τα επόμενα δύο χρόνια»!

Το Εργαστήρι του ΜΙΕΤ για επιμελητές εκδόσεων είναι μοναδικό στο είδος του: Γίνεται με σκληρές εξετάσεις και χωρίς δίδακτρα, δηλαδή αξιοκρατικά και δωρεάν. Απαιτεί τη δέσμευση της παρακολούθησής του δύο φορές την εβδομάδα επί δύο χρόνια. Ως απόφοιτοί του μάθαμε να συνεργαζόμαστε με όλους τους επαγγελματίες της παραγωγής του βιβλίου (εκδότες, στοιχειοθέτες, τυπογράφους, βιβλιοδέτες) και διδαχθήκαμε την επιμέλεια του βιβλίου ως πράξη φροντίδας και συνεργασίας.

Το Εργαστήρι στηριζόταν ως τώρα στις δύο διδάσκουσες, την Αντιγόνη Φιλιπποπούλου και την Κωστούλα Σκλαβενίτη, υπεύθυνες εκδόσεων του ΜΙΕΤ, και λειτουργούσε χάρη στην ανιδιοτελή αφοσίωσή τους. Ήταν μια όαση για την κατάρτιση όσων το παρακολουθήσαμε, είτε ασχοληθήκαμε επαγγελματικά με την επιμέλεια εκδόσεων είτε όχι. Η μαθητεία σε αυτό ήταν μια μαθητεία αριστείας. Από τις τάξεις μας εφοδιάστηκαν πολλαπλώς διάφοροι εκδοτικοί οίκοι και η αποφοίτησή μας από αυτό αποτελούσε εγγύηση για την ποιότητά μας ως επαγγελματιών. Σταματώντας, αφήνει χωρίς αντιπρόταση το χώρο της εκπαίδευσής μας, προς όφελος μιας σεμιναριακής, επί πληρωμή και χωρίς άλλα κριτήρια, κατάρτισης διορθωτών.

Η παύση του είναι μέρος της συρρίκνωσης του Εκδοτικού Τμήματος του Ιδρύματος. Η πλούσια και μακρόχρονη δραστηριότητά του αποδεικνύεται από την αδιαμφισβήτητη ποιότητα των πλέον των 500 εκδόσεών του, οι οποίες καλύπτουν «κυρίως διδακτικές ανάγκες των πανεπιστημίων, αλλά και ευρύτερα βιβλιογραφικά κενά», καθώς και «έργα που, λόγω κόστους ή άλλων ειδικών αναγκών, δεν είναι δυνατόν να τα αναλάβουν οι εμπορικοί εκδοτικοί οίκοι», όπως πληροφορεί η ιστοσελίδα του. Οι εκδόσεις του ΜΙΕΤ αποτελούν πρότυπο για την εγχώρια εκδοτική παραγωγή. Με την απαξίωσή τους χάνεται ένας ολόκληρος τρόπος δουλειάς και φροντίδας του βιβλίου.

Η κατά πολλούς προσχηματική οικονομική εξυγίανση του ΜΙΕΤ στοχεύει ακριβώς στη συνολική υποβάθμιση του έργου του. Πλήττεται αφενός ο μορφωτικός χαρακτήρας ενός Ιδρύματος που καλλιεργεί ελεύθερους ανθρώπους και ολοκληρωμένους επαγγελματίες, προς όφελος όσων προωθούν την πειθήνια, ανειδίκευτη και ελαστική εργασία, και αφετέρου η εκδοτική πολιτική του, που προάγει το βιβλίο ως κοινωνικό αγαθό, σε αντίθεση με τις εμπορευματικές επιταγές του κεφαλαίου.

Τα πνευματικά δικαιώματα των μεταφραστών (1)

 

 Τέσσερα ζητήματα από την καθημερινή εμπειρία των μεταφραστών στον εκδοτικό χώρο

Μέρος 1ο: Αμοιβές

 Η νομοθεσία…

«Εν αρχή» είναι ο νόμος και οι διεθνείς συμβάσεις που έχει κυρώσει η Ελλάδα. Στην Ελλάδα ισχύει ο Ν. 2121/1993 αλλά δυστυχώς ελάχιστοι από τους ενδιαφερόμενους τον γνωρίζουν και αρκετοί σκόπιμα τον αγνοούν. Επίσης ισχύει η Σύμβαση της Βέρνης (1886), όπως τροποποιήθηκε επανειλημμένως, ως και την τελευταία αναθεώρησή της το 1996 (βλ. http://www.wipo.int/portal/en/index.html).

Στον Ν. 2121/1993 ορίζεται το «έργο» (εδώ περιλαμβάνονται και οι μεταφράσεις), ο «δημιουργός» (περιλαμβάνονται οι μεταφραστές, καθώς και οι συγγραφείς) και τα δικαιώματά τους, οι τρόποι εκμετάλλευσης των έργων, οι αμοιβές και πολλά άλλα.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία αυτή ο δημιουργός πνευματικού έργου έχει (α) ηθικό δικαίωμα και (β) περιουσιακό δικαίωμα.

(α) Το ηθικό δικαίωμα είναι αμεταβίβαστο, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι μόνο ο ίδιος ο δημιουργός μπορεί να υπογράφει για και να ορίζει το έργο του.

(β) Το περιουσιακό δικαίωμα είναι το δικαίωμα οικονομικής εκμετάλλευσης του έργου το οποίο μπορεί να εκχωρηθεί σε άλλο πρόσωπο για συγκεκριμένο σκοπό με γραπτή σύμβαση.

  

… και η εφαρμογή της

Σύμφωνα με την πρακτική στην Ελλάδα συνήθως ο εκδότης προτείνει ένα συμφωνητικό και ζητάει από το μεταφραστή να υπογράψει. Τα περισσότερα συμφωνητικά μεταξύ μεταφραστών και εκδοτών ανήκουν σε δύο κατηγορίες:

(α) Στην πρώτη κατηγορία συμφωνητικών ΑΓΝΟΕΙΤΑΙ ΠΑΝΤΕΛΩΣ ο Ν. 2121/1993 και ΔΕΝ εφαρμόζονται οι πιο βασικές και ρητές διατάξεις του.

(β) Στη δεύτερη κατηγορία οι διατάξεις του νόμου περιγράφονται ΕΙΚΟΝΙΚΑ στα συμφωνητικά, ενώ τα περισσότερα άρθρα του συμφωνητικού επιχειρούν να παρακάμψουν τη νομοθεσία και να αφαιρέσουν κάθε δικαίωμα που δίνει ο Ν. 2121/93 στους μεταφραστές.

 

Αμοιβές: Τι ισχύει…

Ο Ν. 2121/93 είναι κατηγορηματικός: η μετάφραση αμείβεται ως πνευματική δημιουργία, με ποσοστά επί της λιανικής τιμής του βιβλίου. Δεν προβλέπεται εφάπαξ αμοιβή ούτε εξαρτημένη σχέση μισθωτού, παρά μόνο σε ειδικές περιπτώσεις, σαφώς ορισμένες από τα αντίστοιχα άρθρα.

 

… και τι γίνεται στην πράξη

(α) Στα συμφωνητικά που αγνοούν εντελώς το νόμο υπάρχει μια εφάπαξ αμοιβή για τη μετάφραση και άλλες διατάξεις που μοιάζουν σαν να «αγοράζει» ο εκδότης τη μετάφραση και ο μεταφραστής να την «πουλάει», σαν να πρόκειται για πωλητήριο ή ενοικιαστήριο.

(β) Στα συμφωνητικά που τυπικά θέλουν να προσαρμόζονται στο νόμο περιλαμβάνεται ένα υποτυπώδες ποσοστό επί των πωλήσεων (από 0,01 έως 0,1%) και προκαταβολή η οποία καλύπτει την αμοιβή του μεταφραστή.

Πολυτεχνείο 2021

 

Ο ΣΜΕΔ καλεί τα μέλη του να συμμετάσχουν στην πορεία για την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Λόγω ημέρας, το ανοιχτό ΔΣ δεν θα πραγματοποιηθεί και τα γραφεία μας θα παραμείνουν κλειστά. 

 

 

Ψήφισμα αλληλεγγύης σε διωκόμενους συνδικαλιστές

 

Να αποσυρθούν οι αγωγές του δημάρχου Αλίμου σε βάρος συνδικαλιστών

Όχι στην ποινικοποίηση της συνδικαλιστικής δράσης

 

Ο Σύλλογος Μεταφραστών Επιμελητών Διορθωτών καταδικάζει την απαράδεκτη απόφαση του δημάρχου Αλίμου Ανδρέα Κονδύλη να κινηθεί δικαστικά εναντίον του Γιώργου Χαρίση, εργαζόμενου του Δήμου Καισαριανής και μέλους του ΓΣ της ΑΔΕΔΥ, και της Αναστασίας Παπαχρίστου, μέλους του Δ.Σ. του Σωματείου Εργαζομένων Δήμου Αλίμου, ασκώντας τους αγωγή και ζητώντας τους από 30.000€, ως αποζημίωση για συκοφαντική δυσφήμιση, επειδή: ο μεν συνάδελφος Γιώργος Χαρίσης, εξέφρασε μαζί με άλλες 18 ομοσπονδίες και σωματεία, του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, την αλληλεγγύη του στη συναδέλφισσα Αναστασία Παπαχρίστου και αναδημοσίευσε τις αποφάσεις των σωματείων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η δε Αναστασία επειδή άσκησε τα συνδικαλιστικά της δικαιώματα και υποχρεώσεις, όπως όφειλε, ως εκπρόσωπος των εργαζομένων.

 

Οι αγωγές εκδικάζονται στις 18 Νοεμβρίου για την Αναστασία Παπαχρίστου και στις 25 Νοεμβρίου για το Γιώργο Χαρίση.

 

Αμέσως μετά, στις 17 Δεκέμβρη, εκδικάζονται και οι αγωγές που άσκησε ο ίδιος δήμαρχος σε βάρος της Κατερίνας Γιαννούλια, μέλους του ΔΣ της ΠΟΓΕΔΥ, των Βασίλη Γκιτάκου και Μάριου Κατσουρού, μελών του ΓΣ της ΠΟΕ-ΟΤΑ, και του Γιάννη Καπράλου, τέως προέδρου του Συλλόγου Εργαζομένων του Δήμου Αλίμου, γιατί οι παραπάνω συνάδελφοι, με δεκάδες άλλους εργαζομένους, συμμετείχαν σε παράσταση διαμαρτυρίας κατά τη συνεδρίαση της ΕΕ του δήμου Αλίμου, στην οποία ο δήμαρχος ήθελε να εκμαιεύσει απόφαση, για να παραπέμψει στο πειθαρχικό, με το ερώτημα της απόλυσης, την τότε αντιπρόεδρο του συλλόγου εργαζομένων Δήμητρα Δημητρίου, η οποία είχε ενοχλήσει ιδιαίτερα το δήμαρχο, για τη συνδικαλιστική της δράση! Στην ποινική δίωξη που της ασκήθηκε από το δήμαρχο Αλίμου, η συναδέλφισσα Δημητρίου αθωώθηκε.

 

Ο Σύλλογος Μεταφραστών Επιμελητών Διορθωτών δηλώνει την αντίθεσή του στην ποινικοποίηση της συνδικαλιστικής δράσης και καλεί τον δήμαρχο Αλίμου να αποσύρει τις αγωγές σε βάρος των συναδέλφων, οι οποίοι έπραξαν το αυτονόητο, εξέφρασαν την αλληλεγγύη τους στους διωκόμενους συναδέλφους και άσκησαν δημόσια κριτική στο δήμαρχο για την πολιτική που εφαρμόζει, γεγονός που αποτελεί στοιχειώδες συνταγματικό, δημοκρατικό και αδιαπραγμάτευτο δικαίωμά τους.

 

Είναι απαράδεκτο η συνδικαλιστική και πολιτική αντιπαράθεση να μεταφέρονται στις δικαστικές αίθουσες και να προσλαμβάνουν προσωπικό χαρακτήρα, με στόχο την τρομοκράτηση των εργαζομένων και τη φίμωση κάθε διαφορετικής φωνής των εργαζομένων.

 

Ο Σύλλογος Μεταφραστών Επιμελητών Διορθωτών, ενόψει και των αγωγών που εκδικάζονται στις 18 και 25/11/2021 και 17/12/2021, καλεί όλους τους εργαζόμενους και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους και να μην επιτρέψουν την ποινικοποίηση της συνδικαλιστικής δράσης, ορθώνοντας τείχος προστασίας απέναντι στις επιδιώξεις της κυβέρνησης που με τον αντεργατικό νόμο Χατζηδάκη ποινικοποιεί τις αγωνιστικές κινητοποιήσεις και τις αντιδράσεις των εργαζομένων στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της.

 

 

ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΣΜΕΔ

 

 

Γιατί οι μεταφραστές πρέπει να αναγράφονται στα εξώφυλλα

Κρυμμένος από τη θέα... ένας καλλιγράφος με μια πρώιμη κινεζική μετάφραση του Ρόμπερτ Μπερνς. (Φωτ.: Ντέιβιντ Τσέσκιν/Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου/Πενσιλβάνια)

 

Αναδημοσιεύουμε μεταφρασμένο το άρθρο της Τζένιφερ Κροφτ με τον παραπάνω τίτλο, άρθρο που δημοσιεύθηκε στον Guardian, στις 10 Σεπτεμβρίου 2021, και το οποίο προκάλεσε πολλές συζητήσεις στον αγγλόφωνο κυρίως εκδοτικό χώρο. Η αναταραχή αυτή φαίνεται μάλιστα να φέρνει αποτελέσματα. Όσο κι αν στην Ελλάδα τα πράγματα είναι ελαφρώς διαφορετικά (η αναγραφή του ονόματος των μεταφραστών είναι σχετικά συχνότερη), παραμένουν πολλά προβλήματα σε σχέση με την ηθική, και όχι μόνο, αναγνώριση του έργου τους - με πρώτο και καλύτερο το ζήτημα των (σχεδόν πάντα απλήρωτων) πνευματικών δικαιωμάτων, στο οποίο επίσης αναφέρεται η Κροφτ. Της δίνουμε λοιπόν τον λόγο:  

Γιατί οι μεταφραστές πρέπει να αναγράφονται στα εξώφυλλα

Οι εκδότες αποφεύγουν να αναδεικνύουν τους ανθρώπους που επιλέγουν κάθε λέξη των βιβλίων τα οποία προσφέρουν στους Άγγλους αναγνώστες. Αυτή η έλλειψη διαφάνειας είναι άστοχη και άδικη.

«Οι μεταφραστές είναι σαν τους νίντζα. Αν τους αντιληφθείς, δεν είναι καλοί». Μια φράση που αποδίδεται στον ισραηλινό συγγραφέα Έτγκαρ Κέρετ και έχει εξαπλωθεί με τα μιμίδια· και σε ποιον δεν αρέσει μια μεστή αναφορά στους νίντζα; Ωστόσο, αυτή η ιδέα –ότι ένας μεταφραστής λογοτεχνίας μπορεί να κάνει, ανά πάσα στιγμή, μια αιφνιδιαστική επίθεση και ότι κάθε στιγμή εξαπατάμε τον αναγνώστη στο πλαίσιο μιας περίτεχνης ιδιοτελούς συνωμοσίας– είναι από τις πιο τοξικές στην παγκόσμια λογοτεχνία.

Η πραγματικότητα της διεθνούς κυκλοφορίας κειμένων είναι ότι, ανάλογα με το εκάστοτε πλαίσιο εμφάνισής τους, εναπόκειται στους μεταφραστές να επιλέξουν κάθε λέξη που αυτά θα περιέχουν. Όταν διαβάζετε στα αγγλικά τους Πλάνητες της νομπελίστριας Όλγκα Τοκάρτσουκ, οι λέξεις είναι όλες δικές μου. Οι μεταφραστές δεν είναι νίντζα, αλλά οι λέξεις είναι ανθρώπινες, πράγμα που σημαίνει ότι είναι μοναδικές και δεν έχουν άμεσα ισοδύναμα. Για παράδειγμα: Το «δροσερό» δεν είναι πανομοιότυπο με το «κρύο», αν και είναι παρόμοιο. Το «παγωμένο» έχει άλλες συνδηλώσεις, άλλες χρήσεις· το ίδιο και το «παγερό». Η επιλογή μιας από αυτές τις εναλλακτικές δεν έχει από μόνη της νόημα· πρέπει να σταθμιστεί στην ισορροπία της πρότασης, της παραγράφου, του συνόλου και ο μεταφραστής είναι αυτός που ευθύνεται, από την αρχή ως το τέλος, για την οικοδόμηση μιας ανθηρής λεξιλογικής κοινότητας που είναι ταυτόχρονα αυτοτελής αλλά και βαθιά συνδεδεμένη με το πρότυπό της.

Από τότε που άρχισα το μεταπτυχιακό μου στη λογοτεχνική μετάφραση στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα πριν από ακριβώς 20 χρόνια, υπήρξαν πολλές θετικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο πληρώνονται και γίνονται αντιληπτοί οι μεταφραστές. Πάρτε το Διεθνές Βραβείο Μπούκερ, το οποίο από το 2016 μοιράζει γενναιόδωρα το ποσό των 50.000 λιρών στον συγγραφέα και τον μεταφραστή, αναγνωρίζοντας έτσι πραγματικά το έργο σαν μια θεμελιωδώς συνεργατική οντότητα που, όπως ένα παιδί, χρειάζεται δύο γονείς για να υπάρξει.

Παρά τη συγκεκριμένη εξαιρετική πρόοδο, υπάρχουν ακόμα πολλά περιθώρια βελτίωσης. Αρκετά συχνά οι μεταφραστές δεν παίρνουν δικαιώματα –εγώ δεν πήρα στις ΗΠΑ για τους Πλάνητες– και ένας αναπάντεχα μεγάλος αριθμός εκδοτών δεν αναφέρει τους μεταφραστές στα εξώφυλλα των βιβλίων τους. Εκεί μπαίνει πάντα το όνομα του συγγραφέα· εκεί θα βρείτε και τον τίτλο. Πολύς κόσμος τείνει να εκπλήσσεται όταν μιλάω γι’ αυτό, ρίξτε όμως μια δεύτερη ματιά στο Διεθνές Βραβείο Μπούκερ και θα καταλάβετε τι εννοώ.

Από το 2016 που ξεκίνησε το ξανασχεδιασμένο βραβείο κανένα από τα έξι βραβευμένα μυθιστορήματα δεν εμφανίζει το όνομα του μεταφραστή στο εξώφυλλο. Ο οίκος Granta δεν ανέφερε τη Ντέμπορα Σμιθ· ο Jonathan Cape δεν ανέφερε τη Τζέσικα Κόεν· ο Fitzcarraldo δεν ανέφερε εμένα· ο Sandstone Press δεν ανέφερε τη Μέριλιν Μπουθ· ο Faber & Faber δεν ανέφερε τη Μισέλ Χάτσισον. Στο εξώφυλλο του Τη νύχτα, όλα τα αίματα είναι μαύρα του Νταβίντ Ντιόπ, νικητή για το 2021 από τον Pushkin Press, δεν αναγράφεται η Άννα Μοσχοβάκη, ενώ περιλαμβάνονται αποσπάσματα από τρεις επώνυμες πηγές. Τέσσερα ονόματα, με άλλα λόγια, στο εξώφυλλο ενός βιβλίου του οποίου κάθε λέξη έγραψε η Μοσχοβάκη. Αλλά το όνομά της θα ήταν υπερβολή.

Βασική παραδοχή πολλών εκδοτών φαίνεται να είναι ότι οι αναγνώστες δεν εμπιστεύονται τους μεταφραστές και δεν θα αγοράσουν ένα βιβλίο αν αντιληφθούν ότι είναι μετάφραση [* Σ.τ.Μ.: Το κείμενο μιλά κατά βάση για την αγγλόφωνη αγορά – στην Ελλάδα, δεν ισχύουν τα ίδια στάνταρ]. Ωστόσο, μήπως δεν είναι ακριβώς αυτό το τέχνασμα που θρέφει τη δυσπιστία και όχι η ίδια η μετάφραση; Αυτό που ενθαρρύνει έναν αναγνώστη να διαλέξει ένα άγνωστο βιβλίο είναι η συναρπαστική αίσθηση ότι ετοιμάζεται να ξεκινήσει ένα ενδιαφέρον ταξίδι με έναν εξειδικευμένο ξεναγό. Αν πρόκειται για μετάφραση παίρνει δύο οδηγούς στην τιμή του ενός, μια εκπληκτική –«εκπληκτική», «υπέροχη», «φανταστική», «θαυμάσια»– ευκαιρία.

Χρειαζόμαστε απεγνωσμένα περισσότερη διαφάνεια σε κάθε επίπεδο λογοτεχνικής παραγωγής· η περίπτωση των μεταφραστών είναι ένα τέτοιο παράδειγμα – αν και θεωρώ πως χρήζει πιο άμεσης αντιμετώπισης σε σχέση με τα υπόλοιπα. Οι μεταφραστές δεν είναι νίντζα. Εμείς έχουμε τον τρόπο που θα ειπωθεί μια ιστορία· εμείς δημιουργούμε και διατηρούμε το ύφος του μεταφερμένου σε άλλη γλώσσα βιβλίου. Γενικά είμαστε οι πιο αξιόπιστοι υπερασπιστές των βιβλίων μας και τα φροντίζουμε καλύτερα απ’ τον καθένα. Δεν γίνεται λοιπόν τα εξώφυλλα να συνεχίζουν να κρύβουν το ποιοι είμαστε. Δεν γίνονται έτσι οι δουλειές, δεν μπορούν να μας αφαιρούν την ευθύνη των επιλογών μας και, με την εσκεμμένη συσκότιση που δημιουργεί, η πρακτική αυτή δείχνει ασέβεια όχι μόνο προς εμάς αλλά και προς τους αναγνώστες.

Τζένιφερ Κροφτ (Jennifer Croft)